(AZ) MİNERAL GÜBRƏLƏR VƏ İNSAN SAĞLAMLIĞI!!!

 
2050-ci ilə qədər dünya əhalisinin 9,1 milyardı keçəcəyi proqnozlaşdırılır. Artan dünya əhalisini qidalandırmaq üçün məhsuldarlığın daha da artırılması vacibdir. Bu səbədən, istənilən ölkədə kənd təsərrüfatı iqtisadiyyatın ən böyük sahələrindən biridir.

Mövcud tendensiyalar davam edərsə, proqnozlara görə, 2050-ci ilə qədər dünya üzrə azot istehlakı indikinə nisbətən 2,7 dəfə, fosforun istehlakı isə 2,4 dəfə artacaq. Gübrə istifadəsinin artması ekoloji stressi artırır.

Tədqiqatlara əsasən, gübrələrin yalnız 50%-i becərilən məhsullara düşür. Qalan 50% torpaqda kimyəvi proseslərdə iştirak edir və ya havaya və suya keçir.

Mineral gübrələr bitkilər üçün zəruri olan qida maddələrini ehtiva edən qeyri-üzvi birləşmələrdir. Mineral gübrələrin tərkibinə daxil olan maddələr (azot, fosfor, kalium) bitkilər tərəfindən asanlıqla istehlak edilir. Bu, məhsuldarlığın əhəmiyyətli dərəcədə artması ilə nəticələnir. Digər tərəfdən, mineral gübrələrin hesabına məhsulların sürətlə yetişməsi bu məhsulların keyfiyyətinin aşağı düşməsinə və dadının pisləşməsinə səbəb olur. Eyni zamanda, tərkibində artıq gübrə olan torpaqda torpaq qatının deqradasiyası müşahidə olunur.

Ətraf mühitin aqrokimyəvi üsullarla çirklənməsi, yəni. mineral gübrələrdən istifadə etməklə biosferin demək olar ki, bütün hissələrinə, o cümlədən su obyektlərinə, torpaq örtüyünə və atmosferə çoxtərəfli mənfi təsir göstərir. Bununla yanaşı, mineral gübrələr insan sağlamlığı üçün təhlükə yaradır. Beləliklə, azot gübrələrinin yüksək dozaları bitkilərdə nitratların yığılmasına şərait yaradır. Tərkibində yüksək miqdarda nitrat olan bitki qidaları qabul edərkən insan öz orqanizminə zərər verə bilər, çünki bağırsaq mikroflorasının təsiri altında nitratlar zəhərli nitritlərə çevrilir. Bu, kəskin mədə-bağırsaq pozğunluqlarına, zəhərlənməyə və xroniki xəstəliklərə səbəb ola bilər. Həmçinin, bu maddələrlə zəhərlənmə zamanı mərkəzi sinir sistemi əziyyət çəkir, ürək döyüntülərin və tənəffüs sayı artır, qanda süd turşusunun, xolesterinin, leykositlərin miqdarı artır. Nitritlər aminlərlə və amin turşuları ilə qarşılıqlı əlaqədə ola bilirlər, nəticədə xərçəngə səbəb olan nitrozaminlərə çevrilirlər. Flüorun miqdarın həddindən artıq olması flüoroz kimi xroniki xəstəliyə səbəb olur. Dişlərin toxumalarında və digər sümük birləşmələrində dəyişikliklə ifadə edilir. Məsələn, insanlarda yüksək dozada (2 mq/l-dən çox) diş minası məhv olur, çox yüksək dozada (8 mq/l) isə skeletin osteosklerozu baş verir.

Mineral gübrələrin tərkibində çoxlu zərərli qarışıqlar də var (stronsium, uran, sink, qurğuşun, civə, kadmium). İnsan orqanizmində böyrək, qaraciyər, bağırsaq kimi orqanlara, həmçinin qan dövranı sisteminə mənfi təsir göstərirlər. Beləliklə, məsələn, insan orqanizmində nitratlar nitritə çevrilir. Hemoqlobin nitritlərin təsiri altında orqanizmi oksigenlə təmin edə bilməyən methemoqlobinə çevrilir. Həddindən artıq nitritlərin qeyd olunması bədxassəli şişlərin inkişafına səbəb olur, immun sisteminin fəaliyyətini pozur və embrionun mutasiya riskini artırır.

Belə ki, mineral gübrələr, xüsusilə də düzgün olmayan, normadan artıq şəkildə istifadə edildikdə ətraf mühitin ekoloji vəziyyətinə və insan sağlamlığına ziyan qətirir.